Onterven

Zowel kinderen als echtgenoten kunnen onterfd worden.

Kind: legitieme portie

Kinderen kunnen in een testament worden onterfd. Zij worden dan geen erfgenaam. Wel geeft de wet bepaalde versterferfgenamen recht op een geldbedrag. Dit bedrag noemt men de legitieme portie. Degenen die op zo'n bedrag recht hebben, zijn de (klein)kinderen. Zij worden ook wel legitimarissen genoemd. Als een legitimaris berust in een onterving, ontvangt hij niets uit de nalatenschap. Berust hij niet, dan moet hij binnen vijf jaar zijn legitieme portie opeisen. Hiervoor hoeft de rechter niet te worden ingeschakeld. Een enkele duidelijke, liefst schriftelijke verklaring is voldoende. De legitieme portie bedraagt de helft van wat het kind zou hebben gekregen als er geen testament was, dus de helft van het versterferfdeel. De omvang van de legitieme portie wordt berekend in de waarde van de nalatenschap, vermeerderd of verminderd met bepaalde door de erflater gedane giften (schenkingen).

Voorbeeld:

Willem overlijdt en laat na zijn vrouw Ineke en twee kinderen, Tessa en Roosje. Willem en Ineke zijn niet in gemeenschap van goederen gehuwd. Willem heeft in zijn testament Tessa onterfd. De nalatenschap is waard € 120.000. Zijn twee erfgenamen zijn Ineke en Roosje. Zij erven ieder € 60.000. Als Tessa niet zou zijn onterfd, bedroeg haar erfdeel op 1/3 × € 120.000 = € 40.000. Haar legitieme portie bedraagt nu ½ × /3 × € 120.000 = € 20.000.
Stel Willem heeft drie jaar voor zijn overlijden € 15.000 geschonken aan de stichting "Kat in nood". De legitieme portie bedraagt dan ½ × 1/3 × € 120.000 + € 15.000) = € 22.500.
Tessa krijgt dus een geldvordering van € 20.000 resp. € 22.500 op de erfgenamen Ineke en Roosje.
Stel, Willem heeft in het verleden niet € 15.000 aan de stichting "Kat in nood" geschonken maar aan Tessa. In dat geval wordt de legitieme portie van Tessa verminderd met € 15.000. Zij krijgt dan een geldvordering van € 22.500 minus € 15.000 = € 7.500.

Zoals gezegd: als een kind een beroep doet op zijn legitieme portie, krijgt hij of zij een geldvordering. Dat betekent nog niet dat het kind daarmee direct zijn geld kan opeisen. Als de wettelijke verdeling van toepassing is, kan het onterfde kind pas het geld opeisen van de langstlevende echtgenoot na diens overlijden. Ook bij een testamentaire erfstelling kan de erflater bepalen dat de geldvordering niet kan worden opgeëist zolang de langstlevende echtgenoot nog leeft. Deze niet-opeisbaarheidsclausule kan ook worden gemaakt als de erflater met iemand samenwoont, op voorwaarde dat er een notariële samenlevingsovereenkomst is gesloten.

Echtgenoot: verzorgingsrecht

Onterving van een echtgenoot is mogelijk. De onterfde echtgenoot heeft geen recht op een legitieme portie. Wel worden de gevolgen van onterving verzacht, als de nalatenschap van de erflater voldoende mogelijkheden tot verzorging biedt. De onterfde echtgenoot heeft namelijk recht op een passend verzorgingsniveau. De echtgenoot kan bijvoorbeeld als dat nodig is, aanspraak maken op het vruchtgebruik van het huis en van de inboedel. Hij kan dan in de woning blijven wonen ook al is hij onterfd. Afhankelijk van zijn verdere financiële omstandigheden kan hij ook het vruchtgebruik claimen van andere zaken, bijvoorbeeld van een effectenportefeuille. En zelfs mag hij dit vermogen opmaken als dat nodig is voor zijn verzorging, maar daarvoor moet wel eerst de toestemming van de kantonrechter worden gevraagd.
Deze regeling is van dwingend recht. Bij testament kan er niet van worden afgeweken. Wel is de uitoefening van deze rechten aan korte termijnen gebonden (zes respectievelijk negen maanden). Raadpleeg daarom in zo'n geval zo snel mogelijk een notaris.